• Ինդուստրացման գործընթացը
• Գյուղատնտեսության կոլեկտիվացումը

Ինդուստրացման գործընթացը

Ժողովրդական տնտեսության վերականգնումն ավարտելուց հետո ԽՍՀՄ-ում առաջ քաշվեց երկրի ինդուստրացման խնդիրը։ Այս մասին համապատասխան որոշում ընդունեց ՀամԿ(բ)Կ 14-րդ համագումարը (1925թ.)։ Ինդուստրացումը նշանակում էր ստեղծել արդյունաբերական ճյուղեր, երկաթուղիներ, հասնել նրան, որ ԽՍՀՄ-ի տնտեսության մեջ իշխող դառնար արդյունաբերությունը։ Կուսակցության ղեկավարության մեջ իշխում էր այն տեսակետը, որ ԽՍՀՄ-ը կապիտալիստական շրջապատման մեջ միայնակ կարող է հասնել սոցիալիզմի հաղթանակին։ Դրա համար հարկավոր էր ինդուստրացնել երկիրը, կոլեկտիվացնել գյուղատնտեսությունը, կատարել կուլտուրական հեղափոխություն։

Ինդուստրացման քաղաքականության կենսագործումը, որն սկսվեց 1920-ական թվականների երկրորդ կեսին, ենթադրվում էր, որ կպահանջի տևական ժամանակաշրջան։ Այստեղից էլ ծագեց հնգամյակներով պլանավորումը, որը շարունակվեց նաև հետագայում, խորհրդային իշխանության գոյության ամբողջ ընթացքում։

Ինդուստրացման համար անհրաժեշտ ֆինանսական միջոցները հնարավոր էր հայթայթել միայն երկրի ներսում։ Գյուղացիության վրա դրվեցին հարկեր, աշխատավորներին տրվում էր չնչին աշխատավարձ, բռնագրավվում էին վանքերի ու եկեղեցիների հարստությունները։ Արտահանվում և վաճառվում էին հացը, անտառանյութը և բնական այլ հարստություններ։

Ինդուստրացման համար վճռական նշանակություն ուներ էներգետիկայի հարցը։ 1920-30-ական թվականներին կառուցվեցին Երևանի ու Լենինականի (Գյումրի), Ձորագետի ու Քանաքեռի հէկերը։ Վերջինը Սևան-Հրազդան կասկադի առաջին կայանն էր, որը, ինչպես և հաջորդները, հետագայում աշխատելու էր Սևանից բաց թողնվող ջրի հաշվին։ Ժամանակի ընթացքում լճի մակարդակի իջեցումը ստեղծեց բնապահպանական լուրջ խնդիր, որը շարունակվում է մինչև այսօր։

Հանրապետությունում հիմք դրվեց քիմիական, լեռնահանքային (պղնձի) արդյունաբերությանը։ Ղափանում հիմնադրվեց պղնձի հանքահարստացնող ֆաբրիկա։ Ալավերդում կառուցվեցին պղնձաձուլական և քիմիական գործարաններ։ Ղարաքիլիսայում (Վանաձոր) հիմնադրվեցին քիմիական ձեռնարկություններ։ 1933թ. Երևանում դրվեց արհեստական կաուչուկի գործարանի հիմքը, որն առաջինն էր ԽՍՀՄ-ում։ Այն սկսեց արտադրանք տալ 1940թ.։ Տասնամյակներ շարունակ Հայաստանը բավարարում էր ԽՍՀՄ-ի կաուչուկի պահանջարկի զգալի մասը։

Միութենական նշանակություն ունեցող քիմիական արդյունաբերության զարգացումը հետագայում բնապահպանական ծանր խնդիրներ առաջ բերեցին։

Գյումրին դարձավ Հայաստանի տեքստիլ արդյունաբերության կենտրոնը։ Կազմակերպվեց շինանյութերի արդյունաբերություն՝ հումքի հարուստ պաշարների, մասնավորապես տուֆ քարի հիմքի վրա։ Դավալուում (Արարատ) հիմնադրվեց ցեմենտի խոշոր կոմբինատ։ Գործարկվեցին սննդի արդյունաբերության և այլ ձեռնարկություններ։

Առաջին հնգամյակի ընթացքում (1928-1932) Հայաստանում շահագործման հանձնվեց 18, իսկ երկրորդում (1933-1937)՝ 26 արդյունաբերական ձեռնարկություն։ Երրորդ հնգամյա պլանի (1938-1942) կատարումն ընդհատվեց Հայրենական պատերազմի պատճառով։

Ինդուստրացման շնորհիվ 1928-1940 թթ. բանվորների թիվն ավելացավ 4,5 անգամ՝ հասնելով 92,4 հազարի։ Մասնագիտացման նպատակով կազմակերպվեցին ֆաբրիկագործարանային ուսումնական հաստատություններ։

Նախապատերազմյան երեք հնգամյակների ընթացքում Հայաստանի տնտեսության մեջ առաջատար էր դարձել արդյունաբերությունը։ Հայաստանի ինդուստրացման գործում մեծ է ՀԽՍՀ ժողկոմխորհի նախագահ Սահակ Տեր-Գաբրիելյանի (1886-1937) ծառայությունը։