Հավուց Թառ վանքային համալիր

Հավուց Թառ (Ամենափրկիչ Հավուց Թառ) վանքային համալիրը միջնադարյան Հայաստանի նշանավոր կրոնական և մշակութային կենտրոն էր։

Գտնվում է Գառնիից արևելք, Ազատ գետի ձախ ափի լեռան գագաթին: Ըստ Մխիթար Այրիվանեցու, մոտակա Քեղվա բերդի իշխան Գևորգը (հավանաբար` Գևորգ Մարզպետունի) Xդ.-ում այստեղ կառուցել է Ս.Ամենափրկիչ եկեղեցին: Շինարարական արձանագրության համաձայն, 1013թ.-ին այն վերստին կառուցել է Գրիգոր Մագիստրոսը:

Հավուց Թառը վերելք է ապրել XII-XIVդդ., ավերվել է 1679թ.-ի երկրաշարժից։ XVIIIդ. վանքը վերանորոգել է Աստվածատուր կաթողիկոսը։ Վանքի համալիրը բաղկացած է շինությունների երկու խմբից։ Արևմտյան խմբի գլխավոր եկեղեցին (XIIIդ.) կառուցված է սրբատաշ կարմրավուն տուֆից։ Բազմագունության սկզբունքով շարված պատերը հարուսւո են արձանագրություններով։ Քանդված են եկեղեցու գմբեթը և ծածկը։ Նրան հարավից կից են երկու միանավ մատուռներ (այժմ՝ կիսավեր)։

Արևելյան խումբը հիմնովին վերակառուցվել է XVIIIդ. 1-ին կեսում, օգտագործվել են Գրիգոր Մագիստրոսի կառուցած եկեղեցու և վանքի քառամույթ գավթի քարերը։ Վերջինիս ավերակի հյուսիսային մասի վրա 1721թ.-ին Աստվածատուր կաթողիկոսը հիմնել է Ս.Կարապետ եկեղեցին (գմբեթավոր դահլիճ), որն անավարտ է մնացել լեզգինների առաջին արշավանքի պատճառով։ Պարիսպներին հյուսիսից կից են բնակելի սենյակներ, իսկ հարավ-արևմուտքից՝ թաղածածկ հյուրատունը։