Հասարակական-քաղաքական գործընթացը
Անկախություն ձեռք բերելու գործընթացի հետ քայլեր կատարվեցին հասարակական կյանքի դեմոկրատացման և նոր հարաբերությունների հաստատման ուղղությամբ։ 1990թ. նոյեմբերի 5-ին ՀԽՍՀ Գերագույն խորհուրդը որոշում ընդունեց հանրապետության պետական մարմինները, ձեռնարկությունները, կազմակերպությունները, ուսումնական հաստատությունները և զինվորական ստորաբաժանումները ապաքաղաքականացնելու վերաբերյալ։ Հաջորդ տարվա փետրվարին խորհրդարանը ընդունեց օրենք, որով հանրապետությունում ստեղծվում էր բազմակուսակցական համակարգ։ Երկարամյա ընդմիջումից հետո հայրենիքում ազատորեն գործելու իրավունք ստացան ազգային ավանդական կուսակցությունները՝ Հայ հեղափոխական դաշնակցություն, Ռամկավար-ազատական և Հնչակյան սոցիալ-դեմոկրատական կուսակցությունները։
Աստիճանաբար առաջացան նոր կուսակցություններ, հասարակական-քաղաքական կազմակերպություններ ու միություններ։ Դրանցից են Ազգային ինքնորոշում միավորումը (ԱԻՄ), Հայաստանի հանրապետական կուսակցությունը (ՀՀԿ), Ազգային ժողովրդավարական միությունը (ԱԺՄ), Հայաստանի դեմոկրատական կուսակցությունը (ՀԴԿ) և այլն։ Ավելի ուշ հիմնվեցին Հայաստանի ժողովրդական կուսակցությունը (ՀԺԿ), «Օրինաց երկիր» (ՕԵԿ), «Բարգավաճ Հայաստան» (ԲՀԿ) կուսակցությունները և այլն։
Հետզհետե կուսակցությունների թիվը խիստ աճեց՝ հասնելով մի քանի տասնյակի։
Հանրապետության բազմակուսակցական հասարակական-քաղաքական կյանքում հետխորհրդային առաջին տարիներին Գերագույն խորհրդում ամենամեծ խմբավորումն ուներ Հայոց համազգային շարժումը (ՀՀՇ), ապա՝ Հայ հեղափոխական դաշնակցությունը (ՀՅԴ), Հայաստանի կոմունիստական կուսակցությունը (ՀԿԿ), Հայաստանի ռամկավար-ազատական կուսակցությունը (ՀՌԱԿ)։
20-րդ դարի վերջին Հայաստանում գրանցված էր 1000-ից ավելի հասարակական կազմակերպություններ, որոնց մեծ մասն իրական գործունեություն չի ծավալում։
1994թ. դեկտեմբերի 28-ից հետո, կուսակցությունների վերաբերյալ օրենքը խախտելու ամբաստանությամբ, կասեցվել էր ՀՅԴ-ի գործունեությունը, որը չկարողացավ մասնակցել առաջիկա խորհրդարանական ընտրություններին։ Հասարակական կյանքից այդ ուժի մեկուսացումը բացասաբար անդրադարձավ դեմոկրատական վերափոխումների ընթացքի վրա և երկրում ստեղծեց քաղաքական լարված իրավիճակ։
Հասարակական-քաղաքական կյանքը հանրապետությունում աշխուժացավ 1995թ. հուլիսի 5-ի խորհրդարանական ընտրությունների ժամանակ։ Ընդդիմության հիմնական կուսակցություններն առաջադրեցին իրենց թեկնածությունները, իսկ ՀՀՇ-ն, իր շուրջը համախմբելով մի շարք կուսակցություններ և հասարակական կազմակերպություններ, ձևավորեց «Հանրապետություն» միավորումը։ Նախընտրական պայքարը ընթանում էր այդ միավորման և ընդդիմության միջև, որը ներկայացնող հիմնական կուսակցությունները միավորվեցին Ազգային ժողովրդավարական միության (ԱԺՄ) շուրջ։ Ընտրությունների արդյունքում «Հանրապետություն» միավորումը խորհրդարանի 191 պատգամավորական տեղերից նվաճեց 114-ը՝ կազմելով բացարձակ մեծամասնություն։ ԱԺՄ-ն ընդդիմադիր մյուս կազմակերպությունների հետ նվաճեց ընդամենը 15 տեղ, որով խորհրդարանում վճռական դերակատարություն չունեցավ։
Բնակչության հասարակական-քաղաքական ակտիվության բարձրացմանը նպաստող կարևոր իրադարձություններից էին 1996թ. սեպտեմբերի 22-ին տեղի ունեցած նախագահական ընտրությունները։ Այն անցավ ակտիվ քաղաքական պայքարի պայմաններում։ «Հանրապետություն» միավորումը առաջադրեց հանրապետության նախագահ Լևոն Տեր-Պետրոսյանի թեկնածությունը, իսկ ընդդիմությունը, միավորելով հինգ քաղաքական կազմակերպությունների, առաջադրեց ԱԺՄ նախագահ Վազգեն Մանուկյանի թեկնածությունը։
Երկրորդ անգամ հանրապետության նախագահ ընտրվեց Լ. Տեր-Պետրոսյանը։ 1996թ. ընտրություններից հետո իշխանությունների ու հասարակության միջև սկսվեց որոշ օտարացում։ Այդ քաղաքական ճգնաժամը հասցրեց 1998թ. փետրվարին Լևոն Տեր-Պետրոսյանի հրաժարականին։ 1998թ. մարտին արտահերթ նախագահական ընտրությունների ժամանակ հիմնական պայքարը ընթանում էր Հայաստանի Հանրապետության վարչապետ Ռոբերտ Քոչարյանի և քաղաքական ասպարեզ վերադարձած ՀԿԿ Կենտկոմի նախկին առաջին քարտուղար Կարեն Դեմիրճյանի միջև։ Հանրապետության նախագահ ընտրվեց Ռ. Քոչարյանը։
Ընտրություններից հետո հանրապետության հիմնական քաղաքական ուժերը դաշնակցությունն ու երկրապահներն էին։ ՀՅԴ-ն, որի պաշտոնական կարգավիճակը վերականգնվեց Լևոն Տեր-Պետրոսյանի հրաժարականից հետո, հրաժարվելով ընդդիմադիր պայքարի հարուստ փորձից, դաշնակցեց նախագահի հետ։ Երկրապահները, իրենց շուրջը համախմբելով խորհրդարանի այլ պատգամավորների, մեծամասնություն կազմեցին։ Բավականին ակտիվ քաղաքական պայքարի մթնոլորտում անցան 1999թ. մայիսի 30-ի խորհրդարանական ընտրությունները։ Նախընտրական շրջանում ձևավորվեց «Միասնություն» դաշինքը, որի մեջ մտան Հայաստանի Հանրապետական կուսակցությունը (ՀՀԿ), Հայաստանի ժողովրդական կուսակցությունը (ՀԺԿ) և Երկրապահների միությունը։ Ընդդիմադիր կուսակցությունները չկարողացան միավորվել և լուրջ ուժ ստեղծել։ Ընտրություններում հաղթեց «Միասնություն» դաշինքը։ Ազգային ժողովի նախագահ ընտրվեց Կ. Դեմիրճյանը, իսկ վարչապետ նշանակվեց Վ. Սարգսյանը։
Հանրապետության վիճակը ծանրացավ 1999թ. հոկտեմբերի 27-ի նախադեպ չունեցող ահաբեկչությամբ, երբ խորհրդարանի շենքում զոհվեցին ՀՀ վարչապետ Վազգեն Սարգսյանը, ՀՀ Ազգային ժողովի նախագահ Կարեն Դեմիրճյանը, ԱԺ փոխնախագահներ, պատգամավորներ։ Դա ծանր հարված էր ժողովրդավարությանը։ Ահաբեկչությունը հանգեցրեց հանրապետության ներքաղաքական իրավիճակի կտրուկ սրման։ Սակայն, այնուամենայնիվ, հանրապետության ղեկավարությունը կարողացավ աստիճանաբար կայունացնել իրավիճակը։
Հայաստանի Հանրապետության նախագահական չորրորդ ընտրություններն անցկացվեցին 2003թ. փետրվարի 19-ին։ Երկրորդ փուլ դուրս եկան գործող նախագահ Ռ. Քոչարյանը և ընդդիմության միացյալ թեկնածու Ստեփան Դեմիրճյանը։ Նախագահ վերընտրվեց Ռ. Քոչարյանը։ 2003թ. մայիսի 25-ին տեղի ունեցան Ազգային ժողովի հերթական ընտրությունները, որի արդյունքում փաստորեն կուսակցություններից և ոչ մեկին չհաջողվեց բացարձակ մեծամասնություն ստանալ խորհրդարանում և միայնակ ձևավորել կառավարություն։ Ուստի առաջին անգամ Հայաստանի անկախ հանրապետության պատմության մեջ, այդ ընտրությունում առավել շատ ձայներ ստացած երեք կուսակցություններ՝ Հայաստանի հանրապետական կուսակցություն (ՀՀԿ), Օրինաց երկիրը (ՕԵԿ) և Հայ հեղափոխական դաշնակցությունը (ՀՅԴ) կազմեցին քաղաքական կոալիցիա և համատեղ ձևավորեցին կառավարությունը։ Վարչապետ նշանակվեց 2000 թվականից այդ պաշտոնում գտնվող Հայաստանի հանրապետական կուսակցության խորհրդի նախագահ Անդրանիկ Մարգարյանը (1951-2007)։
Հասարակության ակտիվության պայմաններում ընթացան Ազգային ժողովի չորրորդ գումարման 2007թ. մայիսի 12-ի խորհրդարանական ընտրությունները, որտեղ համամասնական ընտրակարգով մեծամասնություն ստացավ Հայաստանի հանրապետական կուսակցությունը (ՀՀԿ)։ Նրան հաջորդեցին «Բարգավաճ Հայաստան» (ԲՀԿ) և Հայ հեղափոխական դաշնակցություն (ՀՅԴ) կուսակցությունները։ Ընտրությունների արդյունքից ելնելով ՀՀ նախագահի աջակցությամբ ստորագրվեց համաձայնագիր՝ Հանրապետական և «Բարգավաճ Հայաստան» կուսակցությունների միջև՝ քաղաքական կոալիցիա ստեղծելու վերաբերյալ։ Քաղաքական կոալիցիան իր հերթին Հայ հեղափոխական դաշնակցության հետ ստորագրեց համագործակցության համաձայնագիր։ Այս երեք կուսակցություններն էլ ձևավորեցին Հայաստանի Հանրապետության նոր կառավարությունը։ Վարչապետ նշանակվեց Սերժ Սարգսյանը։
Հայաստանի Հանրապետության նախագահական հինգերորդ ընտրությունները տեղի ունեցան 2008 թվականի փետրվարի 19-ին։ Ընտրություններին մասնակցած 9 թեկնածուների մեջ էին ՀՀ առաջին նախագահ Լ. Տեր-Պետրոսյանը և վարչապետ Սերժ Սարգսյանը, ՀՀ նախագահ ընտրվեց Սերժ Սարգսյանը։ 2008թ. մարտի 21-ին նորընտիր նախագահի նախաձեռնությամբ հանրապետությունում բարեփոխումներ իրականացնելու, հասարակության ներսում համերաշխության մթնոլորտն ապահովելու նպատակով ՀՀ Ազգային ժողովում մեծամասնություն կազմող չորս կուսակցությունները՝ ՀՀԿ-ն, ԲՀԿ-ն, ՕԵԿ-ը և ՀՅԴ-ն ՀՀ նախագահի աջակցությամբ ստորագրեցին քաղաքական կոալիցիայի համաձայնագիր՝ ստանձնելով պատասխանատվություն իշխանության գործունեության համար։
Վարչապետ նշանակվեց Տիգրան Սարգսյանը։
Այսպիսով, անկախությունից հետո հանրապետության հասարակական-քաղաքական կազմակերպությունները հիմնականում արդյունավետ գործունեություն ծավալեցին՝ նպաստելով բնակչության ակտիվության բարձրացմանը։
Հայաստանի լուսանկարներ
Տուրիզմ և երթուղիներ
Երգեր
