Գանձասար վանքը գտնվում էր Արցախ նահանգի Մեծ Առանք գավառում (այժմ` Մարտակերտի շրջան), Խաչեն գետի ձախ ափին Վանք գյուղի դիմացի բլրի վրա։ Իր անունն ստացել է այդ բլրից, որի ընդերքում կան արծաթի և այլ մետաղների հանքեր։
Գանձասարը առաջնորդարան էր և Խաչենի իշխանների տոհմական տապանատունը։ Հասան-Ջալալյան տոհմի իշխանների հոգածության շնորհիվ Գանձասարը պահպանել է հոգևոր կենտրոնի իր դերը։ Վանքն ունեցել է հարուստ ձեռագրատուն, դպրանոց, որտեղ ստեղծվել են բարձրարժեք ձեռագրեր, կրթվել են հոգևոր գործիչներ, որոնք իրենց նպաստն են բերել Խաչենի և հարակից շրջանների մտավոր և մշակութային կյանքի զարգացմանը։ XVIIդ. Գանձասարի կաթողիկոսները սերտ համագործակցել են Արցախի մելիքությունների ազատագրական ոգորումներին։ XVIIIդ. այն դարձել է ազատագրական շարժումների կենտրոն։ Դարասկգբին Եսայի Հասան-Ջալալյան կաթողիկոսի շուրջն էին համախմբվել շարժման ղեկավար գործիչները։ Ազատագրական շարժման կենտրոնի դերը պահպանել է մինչև 1815թ.-ը, երբ ցարական կառավարության հրահանգով Գանձասարի կաթողիկոսությունը վերացավ, իսկ նրան փոխարինած միտրոպոլիտության աթոռանիստը դարձավ Շուշին։
Պահպանվել են տաճարը և գավիթը։ Հովհաննես Մկրտչի տաճարը 1216-38թթ.-ին կառուցել է Ներքին Խաչենի իշխան Հասան Ջալալ-Դոլան, իսկ գավիթը 1261թ.-ին հիմնադրել են Հասանը ու նրա կին Մամքանը, և ավարտել է նրանց որդի Աթաբակը 1266թ.-ին։ Աչքի է ընկնում ճարտարապետական հարուստ հարդարանքով։ Արտաքին հարդարանքում ճարտարապետի ուշադրության կենտրոնում են եղել 16 նիստանի թմբուկը։ Թմբուկի նիստերը մեկընդմեջ ջլատված են անկյունաձև խորշերով, որտեղ տեղադրված են երկու կտիտորների, Ադամի և Եվայի, Քրիստոսի, Աստվածամոր բարձրաքանդակները։ Գավիթի արևմտյան ճակատի կոմպոզիցիոն կենտրոնը ինքնատիպ, բարձր վարպետությամբ կատարված, հարուստ քանդակազարդված արևմտյան շքամուտքն է։
Գանձասարի եկեղեցու խորանի տակ ամփոփված է Հովհաննես Մկրտչի գլուխը, որը բերել էին հայ առևտրականները Վենեցիայից:
Հայաստանի լուսանկարներ
Տուրիզմ և երթուղիներ
Երգեր
