Արևմտահայերի զանգվածային տեղահանությունը և ջարդերը
1914թ. աշնանից և հատկապես 1915թ. գարնանից սկսվում է արևմտահայ բնակչության բռնագաղթն ու կոտորածը։ Թուրքական իշխանությունները հայ բնակչությանը աքսորում են Միջագետքի անապատային շրջանները։ Աքսորից առաջ կամ դրա ընթացքում բռնագրավվում կամ թալանվում էր հայերի գույքը։ Գեղեցիկ կանայք և աղջիկները բռնի կերպով տարվում են մահմեդականների հարեմները։ Մինչև աքսորավայր հասնելը տարագիրները ենթարկվում էին զանազան քրդական և այլ մահմեդական ավազակախմբերի, այդ թվում՝ աքսորականներին հսկող ոստիկանների և զինվորների բռնություններին։ Ովքեր ի վիճակի չէին լինում շարունակել ճանապարհը, սպանվում էին տեղում։ Տարագրման վայր էր հասնում աքսորականների չնչին մասը։ Այսպես, Տրապիզոնից դուրս եկած 3 հազար աքսորականներից Հալեպ հասան միայն 35 հոգի։ Մնացածը կա՛մ սպանվեցին կա՛մ մահացան սովից, ծարավից ու զանազան հիվանդություններից։
Կայսրության մի շարք հարավային քաղաքներ, որոնք գտնվում էին հայերի տարագրման ճանապարհին, վեր էին ածվել ստրկավաճառության շուկաների։ Այնտեղ չնչին գներով վաճառվում էին աքսորական հայեր։
Մինչև 1915թ. վերջը Արևմտյան Հայաստանի և Փոքր Ասիայի հայաբնակ տարածքներն ամբողջությամբ հայաթափ են լինում, շատ քչերին է հաջողվում փրկվել։
Հայերն ամբողջությամբ չեն աքսորվում միայն երկու քաղաքներից՝ Կ.Պոլսից և Զմյուռնիայից։
Զանգվածային կոտորածներից փրկվելու նպատակով մեծ թվով արևմտահայեր հարկադրված էին լքել իրենց հայրենի օջախները։ 1914թ. նոյեմբերից մինչև 1916թ. հարյուր հազարավոր հայեր, հիմնականում կանայք և երեխաներ, գաղթում են Ռուսաստան՝ Արևելյան Հայաստան և այլ վայրեր։
Մեծ թվով հայ գաղթականներ ապաստան են գտնում արաբ ժողովրդի մոտ։ Հայերի մի մասն էլ հյուրընկալվում է Պարսկաստանում, Բուլղարիայում, Ռումինիայում, Հունաստանում, Ֆրանսիայում, ԱՄՆ-ում և այլ երկրներում։
Տեղահանված արևմտահայերը հայտնվում են նյութական ծանր պայմաններում։ Սովի և զանազան հիվանդությունների հետևանքով մահանում էին շատերը։ Գաղթականներին օգնելու և վերջնական կործանումից փրկելու համար Ռուսաստանի հայաբնակ վայրերում կազմակերպվում են հանգանակություններ։ Ռուսական իշխանությունները կազմակերպում են հատուկ կոմիտե՝ հայ գաղթականությանն օժանդակելու նպատակով։ Փախստականների օգնության հիմնական ծանրությունն ընկնում է հայ բարեգործական ընկերությունների և հայ եկեղեցու վրա։ Արևմտահայերին զգալի օժանդակություն են ցույց տալիս նաև զանազան միսիոներական կազմակերպություններ։
1915-1916թթ. ընթացքում հայության նկատմամբ իրականացված երիտթուրքերի քաղաքականությունը որակվում է որպես ցեղասպանություն, քանի որ այն նպատակ ուներ ամբողջությամբ բնաջնջել հայ ժողովրդին։ Եվ դա իրավամբ համարվում է 20-րդ դարի առաջին խոշոր ցեղասպանությունը։
Ընդհանուր հաշվով Օսմանյան Թուրքիայում բնակվող 2,5 միլիոն հայերից 1,5 միլիոնը զոհ գնաց թուրքական յաթաղանին։ Ավելին, արևմտահայությանը հասցվեց հսկայական նյութական վնաս, ավերվեցին հայկական եկեղեցիները, կրթության ու մշակույթի օջախները, յուրացվեցին հայերի կալվածքները, տները, նյութական միջոցները։
Տեղի ունեցածը, հիրավի, նախադեպը չունեցող մի ոճրագործություն էր, որը կազմակերպեցին և առավել դաժանորեն իրագործեցին երիտթուրքական ջարդարարները։
1915թ. իրադարձությունները հայոց պատմության ամենաողբերգական էջերից մեկն է։ Ամեն տարի ապրիլի 24-ին համայն հայությունը հարգանքի տուրք է մատուցում Հայոց եղեռնի անմեղ զոհերի հիշատակին։
Հայաստանի լուսանկարներ
Տուրիզմ և երթուղիներ
Երգեր
